Rabu, 18 April 2012

prasasti kawitan arya pengalasan gelgel.

Om Awighnam Astu.

Pengaksamaning hulun ri pada Bhatara Hyang Sinuhun Mami, Sang ginelaring Ongkara Ratna Mantram, Hrdaya sunirmalam, mwah ri Sang sidha Yogi swaranam, Sira anugraha ring anawaka, ri purwa nira Sang wus lepas, luputang hulun ri tulah pamidi, sawigrahaning mala papa pataka, tan kataman upadrawa de nira Bhatara Hyang Mami, byaktita paripurna, anemuaken hayu, dirghayusa tekeng satereh sakulagotra sentanu, namostu dija gat ditaya, angrancanang purwa kanda carita, Ong wastu tat astu astu graha.


Kunang yeki Sanghyang Aji kanda Purana, wus munggahing Ugama Gegaduhan, ingaranan Sarining Prasasti, wenang siniwya ring kahyangane antuk piturunannya Arya Pengalasan.


Hana pwa mangke wuwusan, Bhatara Brahma arepe amredyaken putra utama, yapwan hana mretisteng jagat mwang pinaka panghulunya. Wekasan Bhatara Brahma mayoga ryagraning Sumeru Giri, ngelaraken weda saha buatan patemoning Predana-Purusa, tan asuwe manadi yogan ira, metu geni lan kukus, saking agni metu Manik Spatika saking siwamba roro kwehnia, mwah panerestista ika manadya rare ruwang sanak,pada listuhayu paripurna, wus pinulapali saha bineresihan, neher kaicen nama, kang atuha arupa Brahmana, panelah Ira Mpu Sunya Tawang, pinaka Bhagawanta nira, kang ari arupa Ksatria, panengeran Sri Aji Manuwangsa, nyeneng. Wekasan Sri Aji Manuwangsa, maputra jalu sawiji, penengeran ira Paduka Rahyang Di Maharaja Manu, nyeneng ring Medang Kamulan, duk Isaka 530, aputra jalu sanunggal, akekasih Sri Jaya langit, Sri Jaya Langit aputra jalu sawiji, panengeran ira Sri Wreti Kandhayun, wekasan Sri Wreti Kandhayun aputra jalu sanunggal, panengeran ira Sri Kameswara Paradewasikan, nyeneng mareng Deha, abiseka Sri maharaja Rake Hino Sri Isyana Wikrama Dhrama Utungga Dewa, duk Isaka 851, wus pudgala ngaran Mpu Sindok.


Arawas-rawas hana putran ira Mpu Sindok jalu istri kalih diri, kang panuwa apenengeran Sri Isyana Tungga Wijaya aswami ring Sri Lokapala, kang ari nyeneng ring Deha, abiseka Sri Dharmawangsa Teguh Ananta Wikrama Tungga Dewa, Sri Dharmawangsa Teguh Ananta Wikrama Tungga Dewa aputra jalu sawiji, apanengeran Sri Kameswara, Sira aputra jalu katrini, stri sanunggal, kang panuwa apanelah Sri Krthadarma, kertajaya ngaran pejah mareng Girah, Ganter ngaran, kang ari Sri Prabhu singosari, akuwu mareng Tumapel, pejaha denira Angrok, kang anom stri, panelah ira Dewi Gori, kamet swami olih Ira Sri Erlanggya, kang inguntat apanengeran Sri Jayasaba, dudu Erlanggya. Wekasan Sri Jayasaba manak jalu sawiji, panelah Ira Sira Aryeng Kediri.


Arawas punang ikang kala, kangge sanak dedaman dening Sri Erlanggya duk Isaka 941, abhiseka Sri Maharaja Rakai Halu Sri Lokeswara Dharmawangsa Erlangga Ananta Wikrama Tungga Dewa. Wekasan Sira Aryeng Kediri manak jalu-jalu, panelah Ira luwire : Arya Manguri, Arya Singosari, Arya Kepakisan, Arya Pengalasan, Arya Benculuk kanuruhan ngaran. Kunang duk sapenyenengan Ira Sri Tunggul Ametung mareng Tumapel, Arya Pengalasan karangkung deniasih anampanan kaprabon Ira, matangika Ken Angrok olih pejaha dene Arya Pengalasan duk Isaka1241. Kunang patih matuwa nyeneng Wesya ring Wilwatikta, apaning kuna, Sri Aji Olih Rare saking ung Mada, aran sira Tapak, wekasan Tumenggung Suta, malih Mapatih Gajah Mada Sire ne amejahi Arya Pengalasan ing Bebandar, suta nira Arya Pengalasan nguni, apan Arya Pengalasan tan manut ring hyun Ira Gajah Mada, tan suka awangsul mareng Wilwatikta kiniring Sri
Prabhu Jayanegara alayu ring Babandar duk pabalik Kuti. Arawas pwa malih panegarane ring Bali Bangsul olih amiwal ri pakayunan Ira Sri Natha ing Wilwatikta, byakta kalurug dene para Arya sadaya mwah Sira Maha Patih Gajah Mada.


Hana Sira Arya Pengalasan lawan Sira Patih Gajah Mada kiniring dene wadwa Majalangu rwang puluh tali kwehnia, angukuhana ring wetan Bali Pulina, aperang lawan Ki Tunjung Tutur, Ki Tunjung Biru mwah Ki Kopang, byakta wus alah, Marga Tiga, Tongtongan, tepining Padang, Basang Alas, Toyanyar. Sira Arya Pengalasan lawan Sira Patih Gajah Mada mwang wadwa sedaya nyuti rupa dadya delik tanem, asalin rupa dadya juru boros, umungsi Watu karu, tumurun mareng Beratan, Tamblingan, agreha mareng Tuluk Biyu, angidul lampah Ira Arya Pengalasan umungsi tepining kidul Bali Bangsul, misadya aperang tanding lawan Ki Tambyak mwah Ki Kalabang, pareng tinut lawan Arya Kenceng, Arya Sentong, Arya Beleteng, Arya Belog lan Arya kanuruhan. Ki Tambyak mwah Ki Kalabang angemasi pejah, mwah pradesa-desi kalurug tur anungkul, luwire : Intaran, Tanjung Bungkak, Renon, Mimba, Kuta, Munggu, Pererenan, Padang Sambyan, Kaba-kaba, Cekik, Kelanteng, Dukuh, Babakan, Kemoning, Pandak mwah pradeseng len.


Wekasan ri tungkul Ira Pasung Grigis, Bali byakta wus alah duk Isaka 1265, olih para Arya sadaya wit saking wilwatikta. Wus asat matanyan tumurun Ira Sri Natha, arep akukuwan mareng Bali Bangsul duk ing mreta masa, ri purnamaning Kartika, irika Sira Rakryan apatih Dwirada Mada amiseka dipati sang petang diri, anake Sira Sri Kresna Wang Bang Kepakisan. Ri wusing amiseka, irika Krian APatih Mada miturunaken Sira soang-soang, kang panuha rinatuaken haneng Blangbangan, kang panghulu andirieng Pasuruan, ikang stri andirieng ning Sambawa, kang panuruju maka catraning Bali Rajya, Sri Natha ing Bali Dalem Ketut Krsna Kepakisan tengeran Ira, agreha ring Tusan andiri angawengkui Bali Rajya duk Isaka1274, marmane hana Ratu ngawengkuing liwaraning Wilwatikta, siniwi dening para Arya makabehan.


Kunang ri wekasan prabhu mahasakti mantuk mareng yawa, megantian keratuan, Dalem Ketut Krsna Kepakisan anganti srama ring Samprangan, rajua ta Sira Dalem Ketut Krsna Kepakisan, astaneng Samprangan, krananing ginawe purane mwah ngayum Merune ring Kentel Gumi lan Rakrian Patih ring Nyuhaya, Arya Kepakisan panenggahing jagat, kunang para tanda wanehan, sama sinungan ungguan Ira sowang makadi : Arya Kenceng haneng Tabanan, Arya Belog winesmaken wontening Kaba-kaba, Arya Dalancang mareng Kapal, Arya Beleteng ring Pacung, Arya Sentong haneng Carangsari, Arya Kanuruhan mareng Tangkas, Krian Punta ring Mambal, Arya Jurudeh ring Temukti, Krian Tumenggung haneng Patemon, Arya Demung Wangbang tosing Kediri ring Krtalangu, Arya Sura Wangbang tosing Lasem agreha ring Sukahet, Arya Wangbang taosing Mataram tan jenek wesmania, wenang alungguh separaning ungguan, Arya Melel Cengkrong mareng Jambirana, Arya Pamacekan haneng Bondalem.


Alawas-lawas pwa malih, Sang Guna-guna ring Bali Rajya, saprapta nira pararyeng kuna, nirdyan pwekang Bali Rajya dening prakopan ikanang tang dusun-dusun, luwirnia : Batur, Cempaga, Songan, Kedisan, Abang, Pinggan, Muntig, Pludu, Cintamani, Serahi, Manikliyu, Bonyoh, Katung, Pisang, Taro, Bayan, Sikawana, maka Panorajon adi nikang musuh. Malih tang mangetan luirnia : Culik, Tista, Margatiga, Garbhawana, Got, Kimuta tang Sekulkuning, tumutang Garinten, Lokasarana, tang Puahan, Bulakan, Paselatan, Tukad kaliki, Nabayu, Mrita, Tegal Langlangan, Bunut Empak, Datan, Muntig, Watudawa, Turamben, nguniweh sadesa-desa, loring Turamben, Simbanten, Caniga, Samlaksakan, Dukuh Juntal, Carutcut, Bantas, Kutabayem, Watuwayang, Kadeampal, Asti, Bluhu, Bolong, Presan Daya, Jatituhu, Darmaji, Tambakung, Ban, Panek, Pedahan, tumut tang dusun-dusun saprakaran ika, marmane dateng malih Sirarya Kuta Waringin astaneng maring Klungkung, malih Arya Pangalasan pinaka telik tanem agreha aneng Bedahulu, muwah Arya Manguri tan jenek wesmania. Hana malih Gajah Para tumekeng Bali tumut arinira Arya Getas, sauntat Arya Pengalasan kering de tri Wesya, Si Tan Kober, Si Tan Kawur, Si Tan Mundur, tandwa kawes ikang desa-desi, mangkana kalingania nguni.


Anghing kari gatih ikang musuh, tang Datah muwah Tenganan mekadinia. Irika ta Sira arya Pengalasan Kotus amerangi musuh nira ring Tenganan kiniring (iniring) de Dukuh Kedangan, amawa akadga I Balu Rabhi muwah I Baan Kau, tandwa anungkul tang musuh mareng Tenganan, marmane wang Tenganan sesaning pejah misadia tumut kiniring (iniring) Sira Arya Pengalasan kayang kawekas, iku catitanya (caritanya) dangu.


Mangke tan hana malih satru sasab marana, landuh punang Negara rikala nira Sria Aji Krsna Kepakisan jumeneng Dalem ring Bali tinampanan dene Arya Pengalasan muah pararyane sedaya. Wekasan malih Arya Pengalasan manak jalu sanunggal saking pepadan, anama kadiang Bapa, ngaran Sirarya Pengalasan. Titanen ring kuna rikalan Ira Maha Dalem ring Gelgel biniseka Dalem Ketut Semara Kepakisan, Dalem Ketut Ngulesir nama nira waneh, alunga-lungayan makadi rikala nira Dalem mijiling Yawa, ming ro, ming tiga, tan sah kiniring (iniring) dene Sirarya Pengalasan kalih para manca nira kabeh, muah para Punggawa, tanda mantri makabehan, pada agendu rasa saling bandung, tan len pada amujya ring luwih kabyasane Sirarya Pengalasan. Muwah ingandika Dalem, lakia kita Sirarya Pengalasan, apan tan hana kadyang kita, abot adangan sadeningsun masinggih, sawiweka prakoseng karya, tan jerih ri lampah adoh aparek, luwih tan hana kadi Sira, matangyan tan hana wang sama amadeni kita. Kunang yan ingsun adruwe potraka, yadyapi Sira, yapwan tumus anemu katemu tekeng satereh sakulagotra sentana wekas neher pada sih Sira kalawan ingsun, yan nora saika moga rundah sahananta kabeh, acengilan lawan sanak, amanggih lara maluwat-luwat, tekaning manadi pitara amangguh sangsara, mangkana pawekas ingsun mareng Sira, apan kita maka pinggala den ingsun, tuhu Wesya Kabrahmanan, yan kita predo yogya rusak, yaning Satria maria dadi Satria, yan Wesaya maria dadi Wesya, wastu dadi sor yan sira salah ulah, salah sembahen, kranania winora tan nora, tumus tan pamanggya nggon, anging yan kita tuhu wastawan mangguhang hayu, mangkana ayua lali ring pangucap ingsun.


Malih rikalaning muspa tinuju walining Dewa muang karya ngemasane, tan sah sira Arya Pengalasan, kiniring Ira Dalem makadi ring Besakih, Lempuyang, Silayukti, Kentel Gumi, Dasar Bhuana ping untat ring Batu Klotok, muah ngayum purane kabeh. Hana pangandika Ira Dalem ring Sirarya Pangalasan, ling Ira : ih kita Pengalasan ayua kita lipia ring Kahyanganta kabeh, yan kita tan manut, wastu kita tan anut ring apasanakan, sugih gawe kirang pangan, tan pegatan gering, surud Kawisesan mangkana piteketku ri kita Pengalasan muah sentanania kayang kawekas, kapretisteng Prasasti. Muah yan kita pageh ri piteketku, moga tan wus kita amangguh suka dirghayusa amangguh wirya guna, mantra sidhi ngucap, jananuraga asihing Hyang, dibya guna susila, weruhing naya mangkana cihnaning lepihan.


Wus mangkana walui kacarita pwa Sira Dalem Ketut Ngulesir, ri tekaning semaya leyep sira mantuking suksma duk Isaka   1382. Gumanti Sri Watu Renggong, jyestatmaja nira ya ta sumilihi Ratua ring Bali. Alawas-lawas maler telas pwa bata mantri kang wreda padem, anak nira sami kang andiri, manggeh pwanggeh ira kayeng kuna. Makadi Rakrian Pengalasan, tuhu Pangalasan ta sira, anak de Sirarya Pangalasan, stiti ulah Ira kadi Sang Bapa angelingi lungguhnia, tan singsal dene saparikramania nguni. Kunang Rakrian Pengalasan, tan sah ngayap jeng Ira Dalem Watu Renggong, sang guna-gana Bali Rajya, matangyan Dalem sinungan ta sira ungguan sawah lan jenggala, muang tan kurang pamuktian Ira. Suka Sira Dalem Watu Renggong tinampanan dene Rakrian Pengalasan, makadi duking ameranging satru nira ring kelahan, duk anguangun yadnya homa, malih winangunaken tang Parhyangan Pedarman haneng Lingsar, muah duk nyapa utusane saking Mekah anama Ki Moder malwi mareng swanegarania.


Arawas-rawas pwa malih, ri sampuni jenek genahnya, mekandelin sira Dalem ring Gelgel, apan Rakria Pengalasan karangkung denyasih anyaraka, matangyan sira Dalem winehan titi gegaduhan, tata titi tingkahing pati kalawan urip, yan maka penglingganing Pretimane, mangaran sarining Prasasti wenang siniwya ring Kahyangan ta amanca agung, antuk piturunane Rakrian Pengalasan, putusing Pretima inguncarana ugama gegaduhan, saha pangeling-eling wacana, katindihang antuk Rakryan Pengalasan, apan kamimitane saking kapurwan, mulania pangiring sira Maha Dalem saking Rajya Wilwatikta, matangika tuhwa sira yan akrama kautaman, yadyapi manindihang kewangsan, Wesya Kabrahmanan mulanya witan saking Wilwatikta, matangyan sinungan ugama gegaduhan, maka rarasing kuna-kuna, wus munggahing Aksareki saha Raja Purana Aji.


Kunang andikan sira Dalem ring Rakryan Pengalasan dening ingsun nwus krta nugraha ayua kita tan suka, yadyapi olih Basa ke basan, amet ke amet Stri, wenang sira yan pada samanya, Wesya Kabrahmanan, muah yan sisip mawretpati, yogya sinundung tigang tahun, yaning wret sinundung yogya sinampura, yaning wret artha wenang sang umaweng Praja anawuri, luput ring sesandangan. Kunang Rakryan Pengalasan muah anaknya sedaya tan sah pada asanding greha ring sira Dalem, wus pada umanggih  kasukan mwah kawibawan, ring unggwane kryan Pengalasan mangde amawasi jagat sawengkone kapacekin, yogya manguasayang sami, yadyapi mangrerampangan, amilihi, amejah panjing, anawuti, luwih saking mematut mengaduwang desa, ngaturang sahananing yan kinarsan Ira Dalem. Yan hana tan ingidep wirasaning Aksareki yogya Kryan Pengalasan mangrendain wang ikanang kadosan atahun, malih yan tan ingidep pinatenan, yan tan hana mrekarani, yogya sang Umaweng Praja ring Bali amawosi, tuhu tan wikara sekadi kecaping arep. Mangkana Pangucap ingsun rin g Kryan Pengalasan, yadyapi ring setanan Ira ne magenah ring desa paradesa, elingakna Ugama gegaduhan, wus munggwing Aksareki saha Raja Purana, ngaran sarining Prasasti, wenang kasungsung olih Kryan Pengalasan, muah antuk satereh sentanane kayang kawekas.

Kunang Krian Pengalasan, ri sampun lawas anampanan kaprabon Ira Dalem, hana su tanya jalu katrini, kang panua aran I Gusti Wayahan Pengalasan, kang ari anama I Gusti Nengah Pengalasan, kang inguntat aran I Gusti Nyoman Pengalasan, iki sowang-sowang pada masantana akweh.


Kunang Sira Dalem Watu Renggong jumeneng ring Sweca Lingga Arsa Pura ngaran Gelgel. Rikala Kryan Pengalasan muwah anaknya sedaya olih waranugraha, apan karangkung denya asih anyaraka anampanan kaprabon Ira Dalem, yadyapi mangaci sapura panyiwiane sami, yadyan masa Purnameng Tilem, muwah rikalaning pujawalining Dewa tan sah Kryan Pengalasan muwah snaknya sadaya tinut mangiring Dalem, rikala anyelika muwah anyiwi ring Pura Besakih, Lempuyang, Silayukti, Kentel Gumi, Dasar Bhuana muwah ring Pura Batu Klotok, matangyan suka Sira Dalem ring anake Kryan Pengalasan muwah sanaknya sadaya, yan maka panglingganing Pratimane, ngaran sarining Prasasti saha pangeling-eling wacana katindihin antuk piturunane Kryan Pengalasan, apan kamimitane saking kapurwan pangiring Sri Maha Dalem saking Rajya Wilwatikta turun mareng Bali Rajya, matangika tuhua sira yan akrama ketaman, yadyapi manindihang kewangsan mulanya sura Pengalasan, witan saking Wilwatikta, salungsure yogya anandang Kesatrian, wus inungan Ugama gegaduhan.


Ararasing kuna-kuna, makadi sinugrahane kapyagem saking kapurwan, antuk Kryan Pengalasan muwah anaknya sedaya ring tingkahe Ugama gegaduhan wus mangguheng Aksareki, saha Raja Purana Aji, ngaran sarining Prasasti,nden ingsun wus kretanugraha ring Kryan Pengalasan muwah anaknya sadaya, ling Dalem : Kamung Pengalasan muwah sakulagotra sentananya rikala atitiwaha, utamanya wenang kita medasar Bade Tumpang Pitu, kapas mewarni turut pitu, yan ring madya wenang matumpang lima, kapase mewarna turut lima, yan nista wenang kita matumpang tiga, kapase mewarni turut tiga, yan rered kewangsane wenang kita tan patumpang yogya memangle maturut maselag palendo, patulanganya Singa, Lembu wenang, pangiket kawat mas, aled ikang agni mapanta tiga, balenya malunjuk, ring pangaskaranya galihe mabandusa, inangkeban ruwaning kaikik, matumpang salu pering gading, muah saduluraning atitiwa, luwih Mekajang Meplasa, malih Tirtha Pangentas utamanya ji nembelas tali, madya ji kutus tali, nista ji petang tali, muwah Tirtha Kamulan, ring Paibon, ring Dalem. Yan akramaning Anyawa Ngasti  Wedana, sara pituduhanta wenang, pepek saha pangroras.


Kunang rikala nira kajanantaka, yaning Rare durung kepus pungsed mawan pati, cuntakanya salikur rahina, yanya sampun kepus pungsed mawan mati cuntakanya solas dinten, yanya sampun wus makupak mawan matil, cuntakanya sanga dinten, yan tuwa bajang tekaning pejah, cuntakanya sapta dinten, muwah yan pejah maprateka puput sad dinten sebelnya, yan tulus mapendem, sapta dinten sebelnya.


Kunang yan hana inangken sanak, ayua kita tan inangken sanak, tuhu kadyang asanak ming ro ming tiga idepe kayang kawekas, yadyapi sira magenah ring desa pradesa, elingakna, ayua kita tan prayatnan ri pawekas ingsun ring Ugama gegaduhan, wus rinunggweng Aksareki saha Raja Purana Aji, ingaranen Sarining Prasasti, mangkana kengetakna, linganku ri kita.

Kunang Rakryan Pengalasan muwah sanaknya sadaya tan sah pada asanding graha ring nira Maha Dalem, wus pada umanggih kasobagyan muwah kawibawan, matangyan ring genahe Kryan Pengalasan, mangde amawasi jagat sawengkone kapacekin yogya mangwasayang sami, yadyapi mangrerampagan, amilihi, amejah panjing, anawuti, luwih saking mamatut, mangadwang desa, mangaturang sahananing yan kinarsan Ira Maha Daleam. Yan hana tan ingidep wirasaning Aksareki, yogya Kryan Pangalasan mangrendain wang ikanang kagedosa atahun, malih tan ingidep pinantenan, yan hana mrekarani, yogya sang umaweng Praja ring Bali amawosi, tuhu tan wikara sekadi kecaping arep. Mangkana pangucap ingsun ring Kryan Pangalasan muah sanaknya sadaya, yadyapi magenah ring desa pradesa, elingakna Ugama gegaduhan, wus munggwing Aksareki saha Raja Purana ngaran Sarining Prasasti, wenang kasungsung muwang katindihang olih sentanane kayang kawekas, apan Kamimitane kapurwa pangiring Maha Dalem saking Wilwatikta tumurun ring Bali Rajya, matangyan tuha sira yan akrama ketaman, yadyapi manindihin kawangsan, mula tosning Pangalasan, witan saking wilwatikta, salungsure yogya anandang Kasatrian wus inungan Ugama gegaduhan.


Kunang Rakyan Pengalasan ri sampun Ira olih panugrahan, angwangun ta sira Kahyangan Kawitan nring unggwane ring Bedahulu, ngaran Pamerajan Agung Pengalasan , kiniring dene anaknya sadaya muwah ruwange wang Bali Age lan snake Dukuh Kedangan minakadi, matangika hana Palinggih Penyawangan ring sawengkone Pamerajan Agung, Dalem Balingkang muwah Ratu Denguh ngaran, inungsung dene rowangnya sowang. Ri wus puput pinulapali, hana karya muwah pujawalining Dewa, rikala rahina Buda Umanis, wuku Kulantir, muwah kalaning masa Purnama Tilem. Hana malih sungsungan Ira ring Pura Dedari muwah Pedarman ring Goa Gajah mulanya tan dadi Pasah ring Kahyangan Kawitane ngaran Pamerajan Agung, apan Pura Dedari maka Pasucian Bhatara muwah Pedarman maka stana Lelengitta juga.


Wekasan Kryan Pengalasan tinarpanan waranugraha, katiba ring anaknya sadaya muah rowange kabeh, ling Kryan Pengalasan : kita anakku sedaya muah rowangku, ayua kita lali ring Kahyanganta makabehan, apan irika Lelengitta alungguh, yan kita lipya wastu kita tan anut ring apesanakan, sugih gawe kirang pangan, tan pegatan gering, surud kawibawan, katemah dening Bhuta Kala Dengen. Anghing yan kita pageh menget, moga tan wus kita amangguh ayu, dirghayusa amangguh wirya, sidhi ngucap, jananuraga, asihing Hyang, susila weruhing naya, mangkana piteketku elingakna, yadyapi sira magenah ring desa paradesa.


Kunang anake Rakryan Pengalasan kang panuwa I Gusti Wayahan Pengalasan, I Gusti Nebgah Pengalasan muwah I Gusti Nyoman Pengalasan, iku pada masantana akweh, hana kari jenek ring Bedahulu, jero Bedulu ngaran muwah jero len sawengkon Bedulu, hana malih angungsi pradeseng len. Kunang satilare satereh senrtananya kadyang dukut apecil, weletikeng siwi, wus ingideng genahnya, tan singsal dening maruta nyujur, muwah kadyang wandira ebnya, pangnya muwah mapang areneb rondonnya, sulurnya tekeng siwi, praptang pwa alyus kasamburat daunnya, ring apa tiba ingkana magenah mamuat bukti, anuting adah kriya, hana mangetan, hana mangidul, hana mangulwan, hana mangalor, rinbg alas, ring giri, ring pesisi, hana suka, hana daridra, hana weruh, hana jugul, anghing witnya kari, ikang nama nganutin desa, ikang deswa nganutin nama, matangyan sabencah saterehe I Gusti Wayahan Pengalasan, I Gusti Nengah Pengalasan, muaw I Gusti Nyoman Pengalasan, hana kari nggeh mareng Bedahulu, hana magenah Wanayu, Buruan, Antugan, Belangsinga, Belahbatuh, Tengkulak, Singapadu, Batubulan, Ketewel, Sukawati, Ubud, Jukutpaku, Tebongkang, Semuuk, Mancawarna, Belusung Bintang Kuning, Tatiapi, Patemon, Tampaksiring, Kepitu, Timbul, Tegallalang, Benawah, Gianyar, Sedang, Angantaka, Bongkasa, Selat Pacung, Tama Punggul, Carangsari, Samuan, Belok Sidan, Getasan, Kuwum, Mengwi, Sempidi, Karang Enjung, Jimbaran, Kayu Mas, Tampak Gangsul, Gemeh, Kesiman, Kelandis, Perean, Poh Gading, Pitra, Payangan, Baleagung, Padangaling, Biaung Kaja, Biaung Tengah, Biaung Kelod, Mengani, Abuan, Selat, Susut, Nusa Baledan, Nusa Biaung, Jagaraga, Sangsit, Pondohlo, Tanah Gambir, Sepang, Kerobokan, Kayu Putih, Manggissari, Gumbrih, muwang pradesang len. Apan Sentananya bencah ring desa pradesa, matangyan yan hana wang inangken sanak, ayua kita tan inangken sanak, tuhu kadyang sanak ming ro ming tiga idepe kayang kawekas, yadyapi sira m,agenah ring desa pradesa, ayuwa tan prayatna manhgkana kengetakna linguanku ri kita, tan hana inucap malih, telas. Ong Saraswati Pretista sudaya namah, Ong Ksamaswa mam, Ong Dirghayur astu, tat astu astu astu astu, Ong Awighnamastu, Ang Ung Mang.

Puput sinurat muwang pasupati ring rahina, Buda Umanis wuku Dukut, Sasih Kapitu, Rah 3, Tenggek 1, Isaka warsa 1923. Kapaica olih Ida I Dewa Agung Anom Jambe, Asrama ring Puri Agung Gelgel, maka sentana Ida Dalem Watu Renggong kaping 11.

Jumat, 23 Maret 2012

Palinggih Pangrubungan

Palinggih pangrubungan terletak di areal Pura Baleagung, Pelinggih Pura Baleagung ini masih berada pada komplek lingkungan Pura Pengastulan desa Bedulu, kecamatan Belahbatuh, Kabupaten Gianyar. Seara Etimologi kata Pangrubungan berasal dari bahasa Jawa Kuno yaitu kata "rubung" yang berarti  "kerumun", mendapatkan apiksasi berupa prefik Pa[N] + rubung + supik an, sehingga bentuk morfologinya menjadi  "Pangrubungan" yang berarti tempat berkerumun atau tempat berkumpul, (kamus Jawa Kuno-Indonesia, L Mardiwarsito, 1986 : 479). Dalam hal ini artinya diarahkan kepada sebuah pengertian yang lebih spesifik yaitu sebagai tempat berkumpulnya orang yang akan melakukan sepata atau perjanjian. Pelinggih ini berada di sebelah selatan dari bangunan Baleagung menghadap ke barat, dan terbuat dari batu padas tua. Di areal Pura Baleagung hanya terdapat dua bangunan, yaitu sebuah bangunan Baleagung dan sebuah lagi bangunan yang bernama Palinggih Pengrubungan.
        Menurut cerita dari orang tua yang notabenenya masyarakat Bedulu mengatakan bahwa, keberadaan pelinggih ini didasari oleh sebuah konsensus dari dua pihak yang berbeda golongan, yaitu dari pihak Puri Cucukan sebagai penguasa kedua seteleh Klungkung di bedulu, atas permohonan dari Trah Arya Pengalasan untuk memimpin daerah Bedulu, karena Arya Pengalasan pada jaman itu merasa tidak pintar dalam hal kepemerintahan, oleh sebab itu Arya Pengalasan memohon "Pacek" ke Gianyar.
         Dari pihak kerajaan Gianyar kemudian memberikan salah satu putra beliau yang bernama I Dewa Bangsal yang berada di Cucukan untuk menjadi pacek di Bedulu, nama Raja Gianyar pada saat itu adalah I Dewa Manggis Jorog. Setelah "Pacek" yang dimohon oleh Arya Pengalasan tiba di Bedulu, ntah beberapa lama kemudian diadakanlah sebuah perjanjian (sepata) dari kedua pihak, bertempat di halaman (nataran) pura Bale Agung, setelah itu barulah dibuatkan sebuah pelinggih yang sekarang bernama pelinggih pengrubungan. Pelinggih tersebut semestinya sebagai salah satu monumen peringatan, bahwa pada jaman itu (th.1870) ada sebuah peristiwa penting yaitu penyerahan kekuasaan secara sadar (bukan karena kalah perang), dari Trah Arya Pengalasan kepada penguasa baru yang ada di Bedulu. Dan yang lebih penting lagi, seharusnya pelinggih itu sebagai sarana pengingat dari masing-masing keturunan yang melakukan sepata. Namun apa yang terjadi, sampai detik ketika tulisan ini ditulis, satu orangpun warga tidak ada yang menyinggung masalah itu, karena penulis tahu bahwa kebanyakan masyarakatnya tidak mengetahui cerita semacam hal tersebut.
         Ada hal besar berupa pertanyaan dalam hati penulis mengenai peristiwa itu yaitu, 1). Apakah sebenarnya isi sepata itu?, 2). Adakah data sepata itu dalam bentuk tertulis, ataukah hanya dilakukan berdasarkan atas saling percaya saja?. 3). Apakah Keris Ki Bara Kau yang merupakan lambang kekuasaan Arya Pengalasan di Bedulu pada jaman itu, ikut sebagai salah satu bagian dari sepata itu?. Hal besar itulah yang selalu mengganjal hati penulis.
         Dalam hal mencari jawabannya penulis tidak pernah putus asa, dan sampai tulisan ini penulis tulis, penulis masih gelap mengenai keterangan sepata itu, dan penulis tetap akan berusaha untuk menemukannya dengan cara apapun.
         Ada dua alasan kuat kenapa Pelinggih Pengrubungan itu dibangun di sana yaitu, 1). dari aspek tempat. Bahwa Bale Agung adalah sebagai tempat awal turunnya pengetahuan, sehingga dengan keyakinan penuh apapun yang kita mohonkan di sana manjur adanya (dalam purwagama sasana), termasuk melakukan sepata/perjanjian. 2). Bahwa fungsi Bale Agung pada jaman dahulu adalah sebagai sekolah, yaitu sebagai tempat belajar.
         Sekarang Pelinggih itu masih berdiri dengan kekar besar dan tinggi, tetapi dari aspek fungsi Pelinggih tersebut telah dilupakan  fungsinya oleh pihak yang terhubung sepata. Pelinggih tersebut sekarang secara tidak sengaja dan spesifik diposisikan sebagai salah satu bagian dari pura Bale Agung, dan secara generik merupakan bagian dari Pura Pengastulan. 
     

Minggu, 11 Maret 2012

Prajapati ????

Prajapati adalah sebutan lain dari Sanghyang Widhi, dari segi pengastawan prajapati ada dua,

1.  Pengastawan yang dipergunakan ketika ngaben,

2.  Pengastawan yang dipergunakan ketika piodalan

     Kedua pangastawa ini dalam penggunaannya hendaknya dibedakan, karena kedua mantra yang dipergunakan dari segi fungsinya berbeda, perbedaan ini dapat dipahami dari manifestasi beliau. Sanghyang Widhi dalam manifestasi beliau sebagai Sanghyang Prajapati terkait dengan prosesi pengabenan, beliau adalah sebagai penguasa roh orang yang meninggal, sedangkan Sanghyang Widhi dalam manifestasi beliau terkait dengan prosesi piodalan, beliau adalah sebagai Sanghyang Prajapati dalam fungsi beliau sebagai Brahma pencipta dunia.

     Sehubungan dengan Pelinggih Prajapati, ada mantra-mantra lain yang dipergunakan yang berhubungan dengan mantra Prajapati itu sendiri, seperti, Surya astawa, Pertiwi astawa, Saraswati astawa, Bairawi astawa, Sanghyang Mrtyun jiwa astawa, panca durgha astawa atau yang berhubungan dengan Setra Agung, Taru Agung Astawa, Pemengkang astawa atau pintu masuk setra, perempatan Agung astawa, marga tiga astawa atau Sanghyang Sapujagat, Pekemit setra astawa, sedahan bangbang astawa.

     Banyaknya mantra yang dipergunakan terkait dengan perpindahan perjalanan Bhatara Dalem ke masing-masing pura dengan segala fungsinya, sebagaimana yang termuat dalam lontar Gong Besi.

     Dalam Tutur Gong Besi di ceritakan bahwa Ida Sanghang Widhi dalam prabawa beliau sebagai Dewa memiliki fungsi yang berbeda-beda. Pada awalnya ketika Ida Sanghang Widhi berstana di Pura Dalem Beliau bernama Dalem Kawi, pindah dari  pura Dalem menuju ke pura Puseh beliau bernama Sanghyang Triodasa Sakti, dari Pura Puseh pindah ke Pura Desa beliau bernama Sanghyang Tri Upasadana, dari Pura Desa pindah ke Pura Baleagung beliau bernama Sanghyang bhagawati, dari Baleagung pindah ke perempatan jalan beliau bernama Sanghyang Catur Bhuwana, dari perempatan pindah ke kepertigaan beliau bernama Sanghyang Sapujagat, dari pertigaan pindah ke Setra Agung beliau bernama Bhatari Durgha, dari Setra Agung pindah ke Pemuhunan Agung beliau bernama Sanghyang Brahma Bherawi, dari Pemuhunan pindah ke Penghuluning Setra beliau bernama Sanghyang Prajapati, dari Panghuluning Setra pindah ke Laut beliau bernama Sanghyang Mutering Bhuwana, dari Laut pergi ke Langit beliau bernama Sanghyang Taskarapati, pergi dari langit ke Gunung Agung beliau bernama Sanghyang Giriputri, pergi dari Gunung Agung ke Gunung Lebah beliau bernama Dewi Danu, pergi dari Gunung Lebah ke Pancakatirtha (pancuran) beliau bernama Dewi Gayatri, pergi dari pancuran ke jurang, sungai, beliau bernama Bhatari Gangga, pergi dari jurang, sungai ke sawah beliau bernama Bhatari Uma, pergi dari sawah ke Lumbung beliau bernama Bhatari Sri, pindah dari Lumbung ke Pulu (gentong tempat beras) beliau bernama Sanghyang Tri Suci, pindah dari Pulu ke Dapur beliau bernama Sanghyang Pawitra Saraswati, pergi dari Dapur ke Periuk (tempat makanan) beliau bernama Sanghyang Tri Amretha, air, nasi, lauk, pergi dari periuk ke Sanggar Kemimitan beliau bernama Sanghyang Catur Bhoga, dalam manifestasi yang lain sebagai Sanghyang Tunggal, Sanghyang Tuduh, Sanghyang Atma.